كتابى كه پيش روى شماست از دو بخش تشكيل شده است. بخش اول شامل گفتارى از شهيد آيت‏اللّه دكتر بهشتى با عنوان «سه گونه اسلام» است كه در سال 1357 ه.ش در اتريش و در جمع دانشجويان عضو اتحاديه انجمن‏هاى اسلامى دانشجويان در اروپا ايراد شده است. اين ديدار در خلال سفرى چندماهه در بهار و تابستان آن سال به اروپا و آمريكا و در پى ضرورت سامان‏بخشى به حركت‏هاى سياسى مبارزان مسلمان خارج از كشور و با توجه به ورود نهضت اسلامى مردم ايران به مرحله‏اى جديد صورت گرفت. دكتر بهشتى در اين گفتار به تحليل جامعه‏شناختى نهضت اسلام، موضع آيات قرآن نسبت به گروه‏هاى گرونده به آن، و پيامدها و دستاوردهاى اين بحث تاريخى براى كاربست در شرايط آن روز نهضت اسلامى ايران مى‏پردازد.

بخش دوم كتاب نيز شامل گفتارى از ايشان است كه در همين زمينه و در سال 1347، در زمان اقامت ايشان در آلمان به عنوان مسئول مركز اسلامى هامبورگ، در شهر هانوفر با عنوان «مراحل اساسى يك نهضت» ايراد شده است. در حالى كه در گفتار نخست به طور عمده بر گونه‏شناسى هويتى مسلمانان تاكيد شده است، گفتار دوم، اين گونه‏شناسى را به مراحل تاريخى نهضت‏هاى مسلكى متصل مى‏سازد و به تشريح مراحل پنجگانه آن مى‏پردازد.

هرچند تحليل تاريخى و محتوايى اين دو گفتار با توجه به زمينه زمانى ـ مكانى و نيز انديشه و شخصيت دكتر بهشتى به مثابه يكى از رهبران انقلاب اسلامى و معماران جمهورى اسلامى بحث مبسوطى است كه در اين مختصر نمى‏گنجد، اما توجه به دو نكته حايز اهميت است. نخست، شيوه نگاه وى به قرآن، سنت و برخى مسائل تاريخى صدر اسلام به عنوان منابع جهت‏دهنده به زيست مسلمانى در دنياى امروز كه دين را از متنى تاريخمند به متنى تاريخ‏ساز تبديل مى‏كند. نكته ديگر، نگرش منظومه‏اى به دين و معارف برخاسته از آن كه در تلاشى موفقيت‏آميز، دست به تأليف مؤلفه‏هاى گوناگون زده، عرفان و عبادات را به صحنه عمل اجتماعى مى‏كشاند و ميان ايمان و زيسمت مصلحانه پيوندى استوار برقرار مى‏سازد. اميدواريم كتاب حاضر بتواند نسل جوان ما را با ريشه‏هاى انقلاب اسلامى آشنا كرده و ابزار مناسب براى تحليل زمانه در اختيار آنها قرار دهد.