نویسنده: شریف لک‌زایی

تهیه: دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام

ناشر: مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه قم)

آزادی همزاد و گوهر آدمی است. او آزاد متولد می‌شود و باید آزاد زندگی کند و راه و رسم حیات خویش را خود برگزیند. در قرآن می‌خوانیم:

إنَّا هَدَیْناهُ السَّبیل إمِّا شَاکِراً وَ إمِّا کَفُوراً.

امروزه یکی از مباحث رایج در جامعه ایران، بحث آزادی و به ویژه آزادی سیاسی است؛‌ مقوله‌ای که در یکصد سال اخیر جامعة ایرانی با آن رودررو بوده است.

پژوهش حاضر در پی تبیین، تحلیل و مقایسة‌ اندیشة سیاسی آیت‌الله مطهری و آیت‌الله بهشتی درباره آزادی سیاسی است. آزادی سیاسی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین بحث‌های مربوط به آزادی است؛ حتی برخی برآنند که آزادی سیاسی «مادر آزادی» ست. این قسم از آزادی به نقش و تأثیرگذاری مردم در نظام سیاسی اشاره دارد. با سنجش میزان آزادی سیاسی در یک جامعه می‌توان به نوع و شکل واقعی یک حکومت پی برد. بی‌تردید ضرورت و فایده بحث‌ها و پژوهش‌هایی از این دست، علاوه بر آشنایی با اندیشه‌های دانشمندان برجسته مسلمان، پاسخ‌گویی به برخی چالش‌های فکری‌- سیاسی و نیازهای روز جامعه و ایضاح مفهوم و سازوکارهای آزادی سیاسی و پرسش‌های مربوط به آن است.

پرسش اساسی این پژوهش، چیستی آزادی سیاسی در اندیشه آیت‌الله بهشتی و آیت‌الله مطهری و مقایسه دیدگاه‌های ایشان است. تمام پژوهش بر این پیش فرض استوار است که انسان براساس نظام توحیدی و مذهب تشیع، آزاد، مختار، صاحب اراده و انتخاب‌گر آفریده شده است و بر این اساس، آزادی و صاحب اختیار بودن انسان، با توجه به این که آزادی گوهر آدمی است، مفید بوده و نیز حکومت‌های استبدادی در نظام توحیدی مطرود است.

این پرسش در چهار فصل سامان یافته است. در فصل نخست، برخی مفاهیم نظیر آزادی و آزادی سیاسی به طور تفصیلی بحث شده و چارچوب نظری نیز پس از مفاهیم آمده است؛ در فصل دوم، اندیشه سیاسی آیت‌الله بهشتی راجع به آزادی سیاسی مطرح شده است. در این فصل ضمن ارائه تعریفی از ایشان درباره آزادی، به سازوکارها و انواع آزادی سیاسی از نگاه ایشان اشاره شده است؛ فصل سوم، عهده‌دار طرح بحث آزادی سیاسی در اندیشه سیاسی آیت‌الله مطهری است و به صورت مبسوط آرا و نظریات ایشان در این باره ذکر شده است؛ فصل چهارم به مقایسه اندیشه استاد مطهری و دکتر بهشتی درباره آزادی سیاسی و بیان نکات افتراق و اشتراک اندیشه آنان و بیان یافته‌های پژوهش حاضر و نیز نتیجه‌گیری و جمع‌بندی می‌پردازد. در پایان منابع و مأخذ پژوهش آمده است.