می‌گفت اگر فرصت داشته باشم، رجوی را هم اصلاح می‌کنم
شهید بهشتی به قاعده بازی جمعی سخت وفادار بودند و با شناختی که از فضای فرهنگی جامعه ایران داشتند، تلاش می‌کردند فضای قائم به شخص پدید نیاید. اما اتفاقا کسانی که از صلاحیت‌های ایشان خبر داشتند و عمدتا یا در گروه مخالفین و دشمنان ایشان قرار داشتند و یا در گروه دوستانی که حسد می‌ورزیدند، شرایطی را فراهم کردند که همه، همه چیز را به بهشتی نسبت دهند.

شاید شما هم با کسانی مواجه شده­اید که از مسئله پیش­پا افتاده­ای مانند گرانی تخم­مرغ تا عملیات پیچیده­ای مثل دیپلماسی پنهان با پادشاه عربستان را به یک نفر نسبت می­دهند! و شاید در نگاه اول تصور کرده­اید که با چه شخص ساده و نادانی مواجه­اید. اما اگر دقت کنید و کمی غور در تاریخ، این طرز نگاه به مسائل را یکی از ویژگی­های رفتار سیاسی ایرانیان می­یابید. در تاریخ معاصر ما شاید کمتر کسی مانند شهید مظلوم آیت­الله بهشتی باشد که حداقل تا روز شهادتش، تصوری همه­گیر درباره قدرت پنهان و دسیسه­ها و ثروتش وجود داشت. با دکتر فرشاد مؤمنی، که به عنوان مسئول واحد دانش­آموزی حزب جمهوری اسلامی تجربه کار مستقیم با دبیرکل این حزب را دارد، در این باره به گفت­وگو نشستیم.

به نظر می­رسد در فضای سیاسی و اجتماعی کشور ما تمایل شدیدی وجود دارد که افراد خاصی را بیش از اندازه واقعیشان، عامل تحولات و فاعل اتفاقات بدانیم. این طرز تلقی درباره آیت­الله بهشتی نیز وجود دارد و تنوع مسئولیت­های ایشان در سال­های نخست پیروزی انقلاب هم تا حد زیادی این گمانه را تقویت می­کند. به صراحت می­پرسم که آیا سیدمحمد حسینی بهشتی یک پدرخوانده بود؟

اجازه دهید قبل از پاسخ به پرسش مشخص شما، ببینیم می­شود یک صورت­بندی نظری از این مسئله داشت؟ در پاسخ به این سئوالی و با اذعان به وجود این معضل فکری و فرهنگی در ایران، بر اساس مبانی نظری مربوط به حوزه مطالعاتی­ام باید بگویم همه ما خواهی­نخواهی در معرض یک استبداد دیرپا هستیم. این استبداد طولانی و دیرپا وقتی با نفت گره خورد، شرایطی را پدید آورد که از آن با عنوان اقتصادسیاسی رانتی یاد می­شود و در آن نه چندان خبری از مسئولیت­پذیری و پاسخ­گویی از سوی دولت هست و نه خبری از آمادگی بخش خصوصی برای بر عهده گرفتن نقش­های مهم در عرصه­های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی. طبیعی است که در این شرایط همه نگاه­ها معطوف افراد خاص می­شود و بر حسب نگرش مثبت یا منفی­ای که به آنان وجود دارد، چهره­ای مطلقا مثبت یا مطلقا منفی ساخته می­شود که فرد را از هیات انسانی خود خارج می­کند. از طرف دیگر، این بستر، امکان برانگیختن توهم را برای طرفین ماجرا دارد. از یک سو، کسی که در مرکز قدرت قرار دارد فقط مدح و ثنا می­شنود و در معرض این تصور قرار می­گیرد که استعداد خاص و توانایی ویژه­ای دارد. از طرف دیگر نیز چون امکان نقد و گفت­وگوی شفاف با قدرت وجود ندارد، منتقدین ناخودآگاه تصور می­کنند مطالب خارق­العاده­ای را می­دانند که از طرح آن ترس و واهمه وجود دارد. در ادبیات موضوع، گفته می­شود که رانتی شدن دولت در چند دوره متوالی به رانتی شدن ملت می­انجامد و مشاهده می­کنید که در این موضوع خاص، همه ما به نوعی درگیر گونه­هایی از توهم هستیم.

وجه دیگر ماجرا این است که این فضای فکری و ذهنی، خود یکی از منشأهای اصلی بازتولید توسعه نیافتگی در کلیت خود و استمرار این عارضه فکری به طور مشخص می­شود. در توضیح این پدیده باید گفت چه کسانی که در مسند قدرت قرار دارند و چه کسانی که در مقام انتقاد قرار دارند، ناخودآگاه همه چیز را به عنوان امور شخصی در نظر می­گیرند و ریشه­ها و منشأها و راه­حل­ها را به اشخاص تحویل می­کنند. اثر عملی­اش این می­شود که ما در مواجهه با هر مشکلی، فقط و فقط به برخورد با اشخاص فکر می­کنیم. به عبارت دیگر با دو مشکل روبه­روییم که سبب می­شود توهم مرتبا در فضای فکری ما بازتولید شود؛ نخست آن­که به نقش ساختار نهادی توجه نمی­کنیم و تصور می­کنیم همه مشکلات را می­توان از طریق اشخاص توضیح داد و دوم آن­که چون جابه­جایی افراد هم معمولا بهنجار نیست، به جای فضای تفاهم و گفت و شنود، فضای تخاصم و تخطئه و تحقیر می­نشیند. این یک صورت­بندی نظری بسیار خلاصه درباره ریشه­های توهم در یک ساخت سیاسی و اقتصادی استبدادزده است. اما درباره شهید بهشتی با اطمینان می­گویم که روش و منشی که ما از ایشان دیدیم این بود که تلاش می­کردند از فراز این شرایط تحمیلی از سوی ساخت اجتماعی و سیاسی، عالمانه و ژرف­کاوانه به مسائل نگاه کنند و اجازه بروز چنین ذهنیتی را نه درباره خود و نه درباره دیگران ندهند.

یعنی نه در مورد خودشان توهمی به وجود بیاید و نه درباره دیگران؟

بله و بر این مسئله اصرار داشتند. این­که می­گویم اصرار داشتند به اعتبار این است که ایشان هرگز خود را از مشاوره­های تخصصی و کارشناسی مستغنی نمی­دانستند. به ندرت به یاد می­آورم که ایشان اظهار نظر جدی­ای کرده باشند، بدون آن­که از قبل مطالعه یا مشاوره داشته باشند. تا جایی که به شخص من مربوط است، یکی از زمینه­های اصلی توفیق آشنایی­ام با استاد میرمصطفی عالی­نسب، همین منش شهید بهشتی بود. من وقتی لیسانس اقتصاد گرفتم، به هیچ­وجه احساس رضایت نمی­کردم و آرزو داشتم شرایطی فراهم شود که بتوانم از این رشته استفاده مفید ببرم. یک­بار که به این موضوع فکر می­کردم، به یاد آوردم که بین نزدیکان شهید بهشتی همیشه این نکته مطرح می­شد که ایشان در حوزه اقتصاد حرفی نمی­زنند، مگر آن­که با مرحوم عالی­نسب یا دکتر نمازی مشورت کرده باشند. به این ترتیب با استاد عالی­نسب آشنا شدم و از محضرشان استفاده بردم. این را هم باید اضافه کرد که ایشان از آن سوی بام هم نمی­افتاد. یعنی همان­طور که اجازه نمی­داد درباره توانایی­هایش غلو شود، جایی که خود را موثر می­دید، از گفتنش ابایی نداشت. برای این­که مطلب روشن شود، یک خاطره نقل می­کنم. در راه­پیمایی روز تاسوعای سال 1357، شعارهایی داده شد که برای ما راضی­کننده نبود. به اقتضای حال و هوایی که داشتیم با چند تن از دوستان صحبت کردیم و به این نتیجه رسیدیم که حتما اتفاق ویژه­ای افتاده که شعارهای صریح علیه رژیم پهلوی، به شعارهای محافظه­کارانه و کلی بدل شده است. جمع­بندی ما این شد که حتما شهید بهشتی در جریان امور قرار دارد و بنابراین تصمیم گرفتیم برویم منزل ایشان. وارد منزلشان که شدیم، حدود 10 یا 15 نفر دیگر را هم دیدیم که برای صحبت درباره همین موضوع آمده بودند و به مراتب عصبانی­تر و برافروخته­تر از ما هم بودند. شهید بهشتی داشتند با تلفن صحبت می­کردند و ما متوجه شدیم طرف صحبتشان، درباره همین قضیه حرف می­زند. ایشان با کیاست و زیرکی خاصی که داشت، به گونه­ای پاسخ طرف خود را داد که جمع حاضر هم بشنوند. مضمون صحبت­شان این بود که یکی دو روز قبل از تاسوعا ایشان را دستگیر می­کنند و نبودشان، یکی از دلایل اصلی بر هم خوردن نظم و تنظیم­نبودن شعارها در مناطق چهارده­گانه جامعه روحانیت مبارز تهران بود. یعنی بدون شکسته­نفسی ولی در نهایت ادب و متانت، به صراحت گفتند غیبت چندروزه من باعث بروز برخی مشکلات و بی­نظمی­ها شده است. این نشان می­دهد که ایشان اگر جایی نقشی را ایفا می­کرد، ابایی از بیانش نداشت. در همان جلسه یکی از دوستان که خیلی حرارت بالایی داشت، شروع به صحبت کرد و با تعابیر بسیار تندی درباره روحانیت، گفت من یقین دارم سازش­هایی در پشت پرده با دستگاه سلطنت صورت گرفته و اگر چنین باشد، چه لطماتی به مبارزین و غیره می­خورد و… شهید بهشتی با گشاده­رویی مخصوص به خود، گفتند من چند بار برای شما توضیح دادم که هیچ سازشی در کار نیست و چون کارهای ما هنوز روی روال و نظم سیستمی نیست، خلاء اشخاص می­تواند عارضه ایجاد کند. شما به جای این­که انرژی خود را صرف این بحث کنید، بنشینید و شعارهایی را که مناسب می­دانید، طراحی و مکتوب کنید تا فردا در راه­پیمایی عاشورا مطرح شود. به این ترتیب آن شور و حرارت، تبدیل به یک کار جمعی شد. خاطرم هست بعد از آن­که شعارهای به اصطلاح مطلوب در 3 صفحه مکتوب شد، شهید حسن اجاره­دار، شهید جواد مالکی و شهید اصغر زمانی مأمور رساندن شعارها به مناطق چهارده­گانه روحانیت تهران شدند و تا 6 صبح روز عاشورا، در همه مناطق این شعارها توزیع شده بود.

بعد از پیروزی انقلاب، حزبی به دبیرکلی ایشان تشکیل شد که به تدریج قدرتمند شد. قاعدتا آن­جا شهید بهشتی سمت پدرخواندگی داشت.

اتفاقا ایشان خیلی حساس بودند که چنین حسی مطلقا در حزب پیش نیاید. به همین دلیل، هم مقید بودند که همه تصمیم­گیری­های کلیدی و مهم، شورایی شود و هم عمیقا به قاعده بازی جمعی پایبند بودند. به عنوان نمونه، شهید بهشتی در انتخابات ریاست­جمهوری اول، از جدی­ترین مخالفان کاندیداتوری جلال­الدین فارسی از سوی حزب بودند.

در مقام دبیرکل مخالف بودند؟

بله. استدلال­های خود برای مخالفت را هم مطرح کردند اما وقتی اکثریت شورای مرکزی به فارسی رای داد، ایشان قاعده بازی را رعایت کرد و به عنوان سخنگوی جمع، موضع اکثریت را مطرح کرد. به خاطر دارم که حضرت آیت­الله موسوی اردبیلی در اعتراض به این تصمیم، حزب را ترک کردند. وقتی ما از جریان مطلع شدیم، به اتفاق شهید اجاره­دار خدمت ایشان رسیدیم و در نزدیک به 5 ساعت بحث، از ایشان خواهش کردیم که در تصمیم­شان تجدیدنظر کنند و بازگردند. یکی از موارد اعتراض آیت­الله موسوی اردبیلی این بود که می­گفتند من خودم با آقای بهشتی صحبت کردم و ایشان به صراحت گفت من موافق این کار نیستم و بنابراین برایم جای سئوال است که چرا حزب آقای فارسی را معرفی کرده. می­خواهم بگویم شهید بهشتی به قاعده بازی جمعی سخت وفادار بودند و با شناختی که از فضای فرهنگی جامعه ایران داشتند، تلاش می­کردند فضای قائم به شخص پدید نیاید. اما اتفاقا کسانی که از صلاحیت­های ایشان خبر داشتند و عمدتا یا در گروه مخالفین و دشمنان ایشان قرار داشتند و یا در گروه دوستانی که حسد می­ورزیدند، شرایطی را فراهم کردند که همه، همه­چیز را به بهشتی نسبت دهند. یعنی دقیقا عکس اعتقاد و عمل ایشان، این فضا در کشور به وجود آمد که همه چیز زیر سر این فرد است و هر قدر هم که این شهید مظلوم تلاش کرد تا نشان دهد چنین نیست، موفق نشد.

شاید نتوان بر جامعه به دلیل این تصور خرده گرفت؛ بالاخره برخی از نیروهای حزب مناصب حکومتی را در اختیار می­گرفتند و با توجه به این­که دبیرکل حزب هم در قوه قضائیه، هم در شورای انقلاب و هم در مجلس خبرگان مسئولیت داشت، طبیعی بود که تصور شود ایشان برای جذب نیروهایش فشار می­آورد.

من باز خاطره­ای نقل می­کنم که هم فضای آن روزها و هم منش شهید بهشتی را بهتر بشناسید. یکی از اعضای شورای مرکزی حزب بدون هماهنگی با دبیرکل و شورای مرکزی، یک مسئولیت اجرایی را پذیرفت و به واسطه آن شغل، مسئولیت حزبی­اش معطل ماند. وقتی شهید بهشتی ایشان را اولین بار در موضع آن مسئولیت می­بینند، اعتراض می­کنند که تو موازین اخلاقی و تشکیلاتی را رعایت نکرده­ای. آن شخص رتبه علمی بالایی داشت اما به تشخیص شهید بهشتی زیر نظر حسن اجاره­دار کار می­کرد که دانشجوی لیسانس اقتصاد بود. به هر حال او پاسخ داده بود که من از فعالیت در حزب سرخورده شده­ام، چون فلانی به تخصص اهمیتی نمی­دهد. منش شهید بهشتی این بود که به هیچ­وجه اجازه غیبت به کسی نمی­داد. به محض آن­که آن آقا نامی از شهید اجاره­دار برده بود، شهید بهشتی گفته بودند در فلان روز به حزب بیایید و در جلسه مسئولین مطرح کنید تا اگر مسئله­­­ای هست حل شود و اگر نیست، سوءتفاهم­ها برطرف شود. در آن جلسه من هم حضور داشتم و آقای بهشتی با خوش­رویی طرح مسئله کردند. آن آقا شروع به صحبت کرد و گفت آقای اجاره­دار کارهای مناسب به من واگذار نکرده و چه و چه. شهید بهشتی از حسن خواستند که پاسخ دهد و او که از این حرف­ها شوکه بود، حدود 12 مورد کاری را برشمرد که به آن فرد ارجاع شده اما معوق مانده بود و در نهایت خود شهید اجاره­دار بر عهده گرفته و به نام آن فرد به انجام رسانده بود. پس از روشن شدن مسئله، آقای بهشتی خیلی خوشحال شدند. هیچ تعرضی به آن آقا نکرد اما گفتند راستش را بخواهید، برای من خیلی جالب بود که شبیه همان نسبت­هایی که در جامعه به من می­دهند مانند انحصارطلب و قدرت­طلب، در این­جا به حسن دادند و بنابراین اعتراف می­کنم که برگزاری جلسه برایم جذابیت شخصی هم داشت. ایشان واقعا مظلومانه و از موضع درد دل گفت من این حرف­ها را نمی­توانم بیرون از اینجا بگویم ولی با شما در میان می­گذارم. چه در جلسات شورای انقلاب، چه در جامعه روحانیت مبارز تهران و چه در شورای عالی قضایی، وقتی بحث می­کنیم و به تصمیمی می­رسیم، اعضای جلسه به اتفاق می­گویند انجام این کار جز به دست شما ممکن نیست و من هر چه تلاش می­کنم که طفره بروم و می­خواهم مسئولیت را بر عهده کس دیگری بگذارند، می­گویند اگر نظرت این است که انجام شود، خودت انجام بده. من تحت این فشارها، کاری را می­پذیرم اما بعد می­بینم که برخی از همان دوستان مصاحبه می­کنند و می­گویند فلانی به دیگران مجال نمی­دهد.

حادثه تلخ هفتم تیر سال 60، به ایشان مجال نداد که منکوب شدن مخالفان خود را ببینند. اما واقعیت این است که بساط مخالفان عمده شهید بهشتی، یعنی رئیس­جهمور اول و سازمان مجاهدین خلق قبل از 30 خرداد به نوعی برچیده شده بود. پدرخوانده همین کار را می­کند، یعنی با استفاده از مشاوران بسیار مجرب، فضا را به گونه­ای سامان می­دهد که در نهایت به نفعش تمام می­شود. با این متد، می­توان گفت نتیجه مطلوب برای دبیرکل حزب رقم خورده بود، چون عملا مجلس با اکثریت حزب بسیار قوی بود، نهادهای مرتبط با ریاست­جمهور تقریبا از کار افتاده بودند و سازمان مجاهدین خلق هم عملا کاری پیش نمی­برد.

ببینید، افراد بر حسب شناخت خود از روحیات شهید بهشتی و بر مبنای درکی که از مفهوم نفع دارند، می­توانند به داوری­های کاملا متفاوتی درباره ایشان برسند. من که از نزدیک با ایشان کار کرده­ام، شهادت می­دهم که حذف افراد در اندیشه ایشان هیچ جایی نداشت. شیوه عملی و نظری­اش این بود که با همه مسائل عالمانه، مشارکت­جویانه و منصفانه برخورد کند. خاطرم هست که یکی از هم محلی­های قدیم ما که عضو سازمان مجاهدین خلق بود، یک تشکل دانش­آموزی ظاهرا مستقل و بی­طرف تاسیس کرده بود، اما برای مجاهدین یارگیری می­کرد. ایشان به قاعده دوستی و هم­محله­ای بودن، به من مراجعه کرد و گفت ما داریم چنین کاری می­کنیم و حزب هم امکاناتش زیاد است. از نظر لجستیک بیایید به ما کمک کنید. من با این­که به این فرد تا حد زیادی اعتماد داشتم و اصلا نمی­دانستم که ایشان با مجاهدین خلق ارتباط تشکیلاتی دارد، به ایشان گفتم آقای بهشتی گفته­اند همه کارها باید با ضابطه انجام شود. بنابراین شما باید لطف کنید یک نسخه از اساس­نامه و مرام­نامه مجموعه­تان را به من دهید که مطالعه و در شورای واحد دانش­آموزی مطرح کنم. اگر تصویب شد، ما هر کمکی بتوانیم می­کنیم. ایشان یک نسخه از اساس­نامه و مرام­نامه را آورد و من از ادبیات موضوع متوجه شدم که کاملا ادبیات مجاهدین خلق را ترویج می­کنند. بنابراین از این که ایشان بی­صداقتی کرده و مسئله را صادقانه با من در میان نگذاشته خیلی ناراحت شدم و به ایشان گفتم چون شما اینگونه برخورد کردید، متأسفانه من دیگر نمی­توانم به شما اعتماد کنم و حتی در جلسه شورای دانش­آموزی حزب هم درخواست شما را مطرح نمی­کنم. او با یکی از مقامات دولت موقت نسبتی داشت و از طریق آن فرد، از شهید بهشتی وقت ملاقات گرفته و شکایت من را کرده بود. خیلی جالب است که خطاب به آقای بهشتی گفته بود شما که این­قدر فراجناحی هستید، چرا یکی از مسئولین­ واحدهایتان این­قدر تعصب حزبی دارد و مگر فقط باید عضو حزب شد تا برای اسلام کار کرد؟ یعنی از یک موضع خیلی ویژه­ از من شکایت کرده بود. آقای بهشتی به ایشان گفته بودند که من مطالب شما را شنیدم ولی باید مطالب فلانی را هم بشنوم تا بتوانم داوری کنم. در اولین جلسه­ای که به حزب آمدند، با شماره داخلی اتاق خودشان با اتاق من تماس گرفتند و گفتند اگر می­شود چند دقیقه بیا بالا با هم صحبت کنیم. ایشان اصلا به من نگفتند که چه چیزهایی بین­شان رد و بدل شده. بعد از این که مسئله برای­شان روشن شد و از موضع تقدیر، ضمن این که خیلی اظهار لطف کردند، گفتند که فلانی این حرف­ها را هم راجع به تو زده بود. ایشان بدون هیچ­گونه پیش­داوری، ابتدا پرسید که شما فلان فرد را می­شناسی؟ گفتم بله. پرسیدند ایشان از شما کمک می­خواستند؟ گفتم بله. گفتند چرا به او کمک نکردی؟ من مسیری که طی شده بود را به ایشان گفتم و گفتم که شاید از نظر کار سیاسی کار من اشتباه باشد، ولی نسبت به بی­صداقتی و دروغ­گویی حساسیت خیلی شدیدی دارم و صمیمانه می­گویم که خیلی از دست این آقا عصبانی شدم. هم بچه محل ما بود و هم دیده بودم که این آقا نماز می­خواند، بنابراین انتظار نداشتم که به راحتی دروغ بگوید. آقای بهشتی به برداشت من اکتفا نکردند. گفتند اگر امکان دارد، برو نسخه­ای از اساس­نامه و مرام­نامه آنها را بیاور تا من هم یک نگاهی بکنم. بعد ایشان گفتند که تو از کجاها به این قرائن دست یافتی؟ من مورد به مورد آنها را نشان دادم. ایشان جزوه را گرفت، با دقت خواند و مرا تشویق کرد و گفت که من هم که به همان تشخیص تو رسیدم و حق با تو بود. گفتند که خیلی خوب است که این دقت را کرد­ه­ای. برای آن سن و سال برای­شان قابل توجه بود که یک نفر یک همچین مسیری را طی کرده تا بتواند به داوری برسد. قرضم از بیان این خاطره این بود که نشان دهم ایشان حتی نسبت به ما که مثلا مستقیما از خودشان حکم گرفته بودیم و با شناخت قبل از انقلاب هم داشتند، تا این درجه بی­طرف برخورد می­کردند.

این نحوه برخورد شهید بهشتی با مسائل در مورد منافع یک حزب حاکم هم موضوعیت داشت. وقتی بنی­صدر رئیس­جمهور شد، ایشان یکی از اعضای شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی را به عنوان نخست­وزیر پیشنهاد کرد. برداشت اکثریت اعضای حزب این بود که آن آقا توانایی عهده­دار شدن این مسئولیت را ندارد. بنابراین شهید بهشتی این مسئله را در دستور جلسه گذاشتند و توانایی­ها، سلایق و سوابق کاندیداهای مختلف را بررسی کردند. از دل این جلسه نام شهید رجایی بیرون آمد. شهید رجایی تا پایان زندگی، هرگز عضو حزب جمهوری نبود. اما مشی و مرام شهید بهشتی این بود که می­فرمود وقتی ما می­دانیم آقای رجایی از آن فردی که عضو شورای مرکزی حزب است لیاقت بیشتری دارد، از نظر اخلاقی و فهمی که از تشکل و تحزب در اسلام داریم، باید از فرد لایق­تر حمایت کنیم. در عمل هم ایشان این­گونه رفتار کرد و حزب از عضو شورای مرکزی خود دفاع نکرد اما از شهید رجایی که اصلا عضو حزب نبود، صمیمانه و صادقانه دفاع کرد. حتی فراتر از این را برای­تان بگویم. وقتی ماجرای ضرورت برپایی مجلس خبرگان برای تدوین قانون اساسی مطرح شد، نظر شهید بهشتی این بود که تمام کسانی که از موضع اسلامی تلاش­های اندیشه­ورزانه جدی داشته­اند، باید حتما در مجلس خبرگان حضور داشته باشند و برآیند آن­چه که همه طیف­های متفکران اسلامی می­پذیرند، به عنوان مبنایی برای قانون اساسی در نظر گرفته شود. برخی از کسانی که در حوزه اندیشه اسلامی کار جدی مطالعاتی کرده بودند، پس از انقلاب در صف مخالفان و منتقدان خیلی جدی شهید بهشتی قرار داشتند. با این­حال ایشان شخصا با آنان تماس می­گرفتند و تقاضا می­کردند که اجازه دهند بر اساس این منطق، حزب جمهوری اسلامی آنها را کاندیدا کند. برداشت شهید بهشتی این بود که کسانی را که حزب تأیید کند، قطعا رأی می­آورند. بنابراین خودشان شخصا می­رفتند و تقاضا می­کردند و اجازه می­گرفتند که به اصطلاح دگراندیشان یا منتقدان خیلی رادیکال خودشان را حزب کاندیدا کند تا صدای آنها هم در مجلس خبرگان شنیده شود. یکی از این افراد شاخص، وقتی شهید بهشتی ازشان تقاضا کرده بود، خیلی خشن­ برخورد کرده و با الفاض خیلی تندی جواب منفی داده بود. وقتی اصرارهای ایشان پاسخ نگرفت، آمدند با شهید باهنر صحبت کردند و به ایشان گفتند که شاید عصبانیت آن آقا، از شخص من باشد و از طرز صحبت­هایشان این­طور استنباط کردم که دلگیری شخصی از من دارند و چون منطق کارمان را قابل دفاع می­دانیم، نباید اجازه دهیم که دلگیری­های شخصی، مانع تحقق و فعلیت یافتن آن منطق شود. ایشان به آقای باهنر گفت شما سابقه دوستی با شخص مورد نظر دارید و چون خیلی آرام و کم­ سر و صدا هستید، آن حساسیت­ها در موردتان وجود ندارد. بروید و یک­بار دیگر از ایشان تقاضا کنید که کاندیداتوری حزب را بپذیرند.

شاید امروز و با فضای موجود، این خلق و خو  و مشی و مرام برای کسی قابل باور نباشد ولی این چیزهایی است که ما به چشم خود دیده­ایم. ایشان از حذف هیچ کس لذت نمی­بردند و مشی­شان هم مشی حذف نبود، بلکه مشی برخورد تعالی­بخش و اغنایی بود. در موارد بی­شماری شخصا مشاهده کردم که ایشان به هیچ وجه از حذف کسی لذت نمی­برد و درست به سبکی که انسان از سیره پیامبر شنیده و خوانده، سعی می­کرد اگر کسی به هر دلیل موضع­گیری نادرست دارد، آن را تصحیح و اصلاح کنند. به هیچ وجه نه در صدد حذف کسی بود و نه از حذف کسی لذت می­برد. این آن چیزی بود که ما مشاهده می­کردیم.

یعنی به حذف مجاهدین هم راضی نبودند؟

یکی از زیباترین خاطره­هایی که من از ایشان دارم، در رابطه با همین موضوع است. بعد از استعفای دولت موقت، امام دیگر دولت جدید تشکیل ندادند و مسئولیت اداره دولت را هم به عهده شورای انقلاب گذاشتند و چون شهید بهشتی رئیس شورای انقلاب بودند، مسئولیت اجرایی و کاری ایشان چندین برابر شد. یعنی هم باید هم­زمان مجلس خبرگان را اداره می­کردند، هم به امور شورای انقلاب رسیدگی می­کردند و هم امور دولت را رتق و فتخ می­کردند. این شد که حدود سه ماه ایشان نتوانست حتی یک بار هم به حزب بیاید. من مستقیما زیر نظر ایشان کار می­کردم و چون در غیاب­شان، ناهماهنگی­هایی پدید آمده بود، از ایشان وقت گرفتم و چند دقیقه­ای در محل مجلس خبرگان خدمت­شان رسیدم. در آنجا مطالبم را مطرح کردم و مشورت­هایم را گرفتم اما ناگهان بغض گلویم را گرفت و با صدای لرزانی به ایشان عرض کردم من که این مسئولیت را به عهده گرفته­ام، به اعتبار پشتیبانی­ها و راهنمایی­ها و کمک­های شما بود و اگر این­ها نباشد، من صلاحیت این کار را به تنهایی ندارم و در قیامت هم مسئولیتش را نمی­پذیرم. بعد ایشان خیلی منقلب شدند و گفتند مگر چیزی پیش آمده؟ گفتم واقعیت این است که اگر شما نباشید، در غیاب شما ما بنیه رقابت با تشکل­های دیگری که آنها را مناسب نمی­دانیم را در خودم نمی­بینم و اگر به خاطر این ضعف و ناتوانی من، کسانی که می­توانند در خدمت انقلاب باشند در مسیر مثلا معارضه با انقلاب قرار بگیرند، من نمی­توانم در قیامت پاسخ بدهم.

دارید در مورد پاییز 58 صحبت می­کنید. مگر آن زمان هم معارضه با نظام موضوعیت داشت؟

بله، آن موقع هم احتمال تعارض و معارضه به خوبی وجود داشت. حداقلش این بود که یک مبارزه تشکیلاتی جدی برای یارگیری بود و این به خصوص در مدارس و دانشگاه­ها مشهود بود. یک رقابت بی­امان در این زمینه وجود داشت. بعد، ایشان به من نگاه کردند و با محبت بسیار زیادی گفتند فلانی، برو دعا کن که خداوند به من وقت بدهد. چون اگر فرصت داشته باشم، حتی رجوی را هم اصلاح خواهم کرد. من درباره خصوصیات و ویژگی­های شخصی رجوی مطالب زیادی از زندانیان قبل از انقلاب مثل دکتر شیبانی یا دکتر کریم رستگار شنیده بودم. بنابراین به نظرم رسید که آقای بهشتی دارند خیلی اغراق می­کنند. با حالتی حق­به­جانب و با ابهام از ایشان پرسیدم شما رجوی را هم اصلاح می­کنید؟ ایشان خندید و گفت من برای تو رجزخوانی نمی­کنم. من از بین توده­ای­ها کسانی را نماز شب خوان کردم که آقای رجوی، انگشت کوچک آن­ها هم نمی­شود و با اطمینان به تو می­گویم که اگر فرصت داشته باشم، او را هم اصلاح خواهم کرد. این به غیر از این­که ناظر بر آن قدرت اغنایی خارق­العاده ­ایشان بود، در واقع مشی و منش ایشان را هم نشان می­داد. حتی در مورد رجوی که آن رفتارها را با شخص آقای بهشتی می­کرد، ایشان بنایش بر برخورد کاملا فکری و اخلاقی بود به طوری که زمینه­های اغنا و اصلاح را حتی برای او فراهم کند.