شهید بهشتی  می گوید که «نظام عالی آن است که بینش بدهد، محیط اجتماعی مساعد بسازد، امکانات در اختیار اشخاص بگذارد، اما جنبه الزام و اجبار و یک سو گرایی در جامعه حاکم نباشد. راه تخلف برای انسان ها باز بماند؛ مگر در مواردی که تخلف فسادهای بزرگ به وجود آورد. در آن موقع هم در درجه اول امکان تخلف را می دهد اما متخلف را سخت مجازات می کند. وگرنه اگر بخواهد تمام راه های احتمالی همان تخلفات را هم ببندد خود به خود منجر به نظام غالبی می شود. نظام غالبی با تبع بشر سازگاری چندانی ندارد. اگر نظام غالبی ساخته شد عصیانی بس خطرناک تر، به صورت عصیانی که امروز ملاحظه می کنید، به وجود می آید.»

پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران – تهران

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس و فرزند شهید بهشتی با انتقاد از افراطی گری های موجود در منطقه ضمن بیان اینکه امروزه هیچ کس به اندازه خود مسلمانان بر ضد اسلام تبلیغ نمی کند، گفت: افراطی گری های شیعی و سنی، وضعیتی را به وجود آورده که برای دشمنان اسلام از این بهتر نمی توانست به وجود بیاید. این شرایط بهشت آنها است.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، سید علی رضا بهشتی، در مراسمی که به مناسبت گرامیداشت یاد و خاطره شهدای هفتم تیر در مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد، در مورد هماهنگی وضعیت موجود کشور با وضعیت مطلوب شهید بهشتی به سخنرانی پرداخت.

وی در ابتدا ضمن بیان اینکه ما باید ببینیم مبانی فکری شهید بهشتی و ملاک و معیارهای رفتاری او چیست؟ گفت: در اندیشه سیاسی معاصر یکی از مهم ترین مسأله ها این است که چطور می شود در جامعه ای که الگوهای زیستی متفاوت توسط افراد انتخاب شده ، نظام اجتماعی عادلانه ای را فراهم کرد که در عین حال که تفاوت افراد با یکدیگر حفظ می شود، در میان این مردم هم زیستی مسالمت آمیز، همراه با صلح، ثبات، استمرار و آرامش وجود داشته باشد.

وی ادامه داد: این سؤال یک اساسی است که بارها از طرف اندیشمندان مختلف مطرح شده ولی شاید صریح ترین و جامع ترین صورت بندی آن را  فیلسوف بزرگ سیاسی قرن بیستم «جان دارک» ارائه کرد و همه هم و غمش را در آثارش بر همین گذاشته بود.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار کرد: جامعه انسانی از وقتی که در تاریخ ثبت شده مکتوب داریم، تنوع و تعدد را در خودش دیده و هیچ وقت جوامع یکدست نبودند. اساسا منشأ بخشی از مناقشات و منازعاتی که در جامع بشری رخ داده تفاوت هایی است که میان انسان ها موجود بوده است.

وی خاطر نشان کرد: در آغاز شکل گیری تمدن نوین مغرب زمین، حوادثی از جمله جنگ های سی ساله بین مذاهب مسیحی در اروپا رخ داد که کشتگان، آوارگان، شکنجه ها،‌ تفتیش عقاید و کتاب سوزی های فراوان و زشت ترین صحنه های مربوط به ایمان دینی را در تاریخ اروپا ثبت کرد. البته در همان زمان و پیش و پس از آن، به خصوص بعد از شکست مسلمانان در آندلس و اخراج آنها از اسپانیا، طرد یهودی ها توسط مسیحیان و همچنین طرد مسلمانان و سرکوب و اجبار آنها برای اینکه همه باید به یک دین و آیین در آیند نیز صحنه های زشت و انزجار آمیزی را درست کرد.

بهشتی آغاز مطرح شدن بحث تساهل و مدارا را مربوط به همان زمان ها دانست و ادامه داد: تا وقتی که انسان ها انسان باقی بمانند نمی شود این تفاوت ها را حذف کرد. تنها راه حذف کردن آن و به دست آوردن یک جامعه یکدست این است که به اجبار و اکراه به ابزار حکومت های خودکامه توسل پیدا کنیم و انسان ها را مجبور کنیم که یک جور فکر کنند و یک جور زندگی کنند. البته این بحث به خصوص توسط جان دارک و امثال او مطرح شد که ما نمی توانیم فکر انسان ها را عوض کنیم و فقط می توانیم مجبورشان کنیم که یک جور زندگی کنند. این مسأله باعث شد تساهل و مدارا جا بیافتد و اساسا از این که بخواهد سیاست های یک دست سازانه اعمال شود فاصله گرفته شود.

وی افزود: طی چند دهه اخیر به خصوص از دهه 1980 به بعد، که البته قبل از آن هم سابقه داشت، یک مسأله جدید پیش آمد. در واقع اگر ما تساهل و مدارا را یک پدیده مدرن و مختص جامعه مدرن بدانیم. این پدیده بر اساس نقدهای پست مدرن شکل گرفت. آن پدیده این است که چون تساهل به معنای تحمل مخالف است، تنها اعمال تساهل و مدارا کافی نیست. در نقد پست مدرن یک گام به جلوتر آمدند و آن اینکه نه تنها باید این تفاوت ها را تحمل کرد، بلکه فراتر از آن باید این تفاوت ها را به رسمیت شناخت. باید تفاوت ها را به رسمیت شناخت یعنی در شکل گیری نهادهای جامعه (اعم از نهادهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) و در فرآیندهای تصمیم گیری هر سازمان این تفاوت ها لحاظ شود.

فرزند شهید بهشتی بیان کرد: بر اساس نظریه های پست مدرن، به تدریج به عنوان یکی از حقوق بنیادین بشر و بعد از آن به عنوان یکی از حقوق شهروندی مطرح شد؛ که هر انسانی این حق بنیادین را دارد و نمی شود از او سلب کرد که الگوی زیستی مورد نظر خودش را، که انتخاب کرده و برای دسترسی به ایده آل زندگی سعادتمندانه خود، تلاش کند. جایی که این تعدد و تنوع به رسمیت شناخته نشود شاهد بروز ناهنجاری های نهادی در عصه های مختلف جامعه هستیم.

وی در مورد نظریه هایی دیگری که تعددگرایی را به رسمیت شناخته اند، گفت: ما حداقل دو نظریه دیگر هم داریم که به نظریه تعددگرایی مربوط می شود. یکی از آنها نظریه ای است که زنجیره ای را مطرح می کند و می گوید حتی توسعه اقتصادی ممکن نیست مگر اینکه نهادهای فراگیر اقتصادی شکل بگیرند. توسعه نهادهای اقتصادی فراگیر شکل نمی گیرند مگر اینکه توسعه سیاسی رخ داده باشد. توسعه سیاسی رخ نمی دهد مگر اینکه نهادهای سیاسی فراگیر شکل گرفته باشند. این به معنی به رسمیت شناختن تعدد و تنوع است.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس نظریه دیگر را مربوط به سرمایه اجتماعی عنوان و تصریح کرد: خلاصه نظریه سرمایه اجتماعی این است که اگر شما می خواهید که رشد اقتصادی و توسعه اقتصادی 3 ضلع لازم دارد. یکی از آنها سرمایه های مالی و اقتصادی است. دوم سرمایه انسانی و سوم سرمایه اجتماعی است. خلاصه معنای سرمایه اجتماعی یعنی مجموعه قواعدی که روابط بین انسان ها را تنظیم می کند. از جمله مهم ترین این قواعد اعتماد است. اگر اعتماد کم شده و کاهش سرمایه اجتماعی در یک جامعه رخ دهد ما حتی انتظار توسعه اقتصادی هم نمی توانیم داشته باشیم.

وی در مورد مبنای انسان شناسی شهید بهشتی اظهار کرد: بزرگ ترین ویژگی انسان از دیدگاه اسلام و شهید بهشتی این است که جانداری آگاه، اندیشمند و انتخابگر است. انتخابگری دو پیش شرط آزادی و آگاهی را لازم دارد.

بهشتی تأکید کرد: این بارها از دیدگاه شهید بهشتی مطرح شده است که از آنجا حکومت که قرار نیست و نمی تواند به اجبار و با اعمال زور و به اکراه انسان ها را به بهشت ببرد، در جامعه اسلامی حکومت تنها یک وظیفه دارد و آن این است که زمینه را برای انتخابگری آزادانه و آگاهانه انسان ها فراهم کند.

وی افزود: در بخشی از تفسیر قرآن شهید بهشتی، که سال گذشته در روزنامه شرق منتشر شد، آمده است که «آیا نظام مطلوب برای انسان ها آن نظامی است که سرانجام آن یک سلسله نتواندها باشد؟ شاید انسان تن آسا یا آسایش طلب بگوید بله یک نظام ایده آل همین است. انسان باید در جامعه ای زندگی کند که اصلا راهی برای گناه، فساد، تجاوز و انحراف باز نماند. ولی با کمال تأسف تبع آدمی با چنین نظامی هماهنگی ندارد.» شهید بهشتی تأکید دارد که نادیده گرفتن تعدد و تنوع به معنای نادیده گرفتن انسانیت انسان ها است. این تعابیر را در ادبیات شهید بهشتی زیاد داریم. «هر انسان کتابی است مختص به خودش»، «هر فرزند کتابی است مختص به خودش» و بعد می گویند که «امروز بزرگترین مسأله اجتماعی زمان ما عصیان نسل جوان علیه نظام های غالبی است. نظام غالبی کدام است؟ نظام غالبی این است که به انسان امکان انتخاب کمتر بدهد»

فرزند شهید بهشتی ادامه داد: شهید بهشتی باز در جای دیگری می گوید که «نظام عالی آن است که بینش بدهد، محیط اجتماعی مساعد بسازد، امکانات در اختیار اشخاص بگذارد، اما جنبه الزام و اجبار و یک سو گرایی در جامعه حاکم نباشد. راه تخلف برای انسان ها باز بماند؛ مگر در مواردی که تخلف فسادهای بزرگ به وجود آورد. در آن موقع هم در درجه اول امکان تخلف را می دهد اما متخلف را سخت مجازات می کند. وگرنه اگر بخواهد تمام راه های احتمالی همان تخلفات را هم ببندد خود به خود منجر به نظام غالبی می شود. نظام غالبی با تبع بشر سازگاری چندانی ندارد. اگر نظام غالبی ساخته شد عصیانی بس خطرناک تر، به صورت عصیانی که امروز ملاحظه می کنید، به وجود می آید.»

وی با اشاره به تحولات منطقه در مورد جامعه امروز بیان کرد: امروزه در درون کشور ما و جامعه شیعی ما و همچنین جامعه مسلمین، گرایش هایی که فکر می کنند ملاک و معیار حق هستند، یعنی گرایش ها، احزاب، گروه ها و حکومت ها گمان می کنند که باید همه انسان ها را به زور به راه راست هدایت کرد. حتی تنوع و تعدد را به عنوان قرائت های مختلف انسان هم نمی پذیرند. این امر وضعیت اسفباری را در جامعه مسلمین به وجود آورده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس تأکید کرد: تمام تلاش هایی که از زمان سید جمال الدین اسدآبادی، آیت الله بروجردی، امام موسی صدر و شهید بهشتی به این سو انجام گرفت، برای این بود که عوامل تفرقه ساز و تفرقه انگیز را از جامعه اسلامی محو کند.

وی با انتقاد از افراطی گری های موجود گفت: امروزه افراطی گری های شیعی و سنی، وضعیتی را به وجود آورده که برای دشمنان اسلام از این بهتر نمی توانست به وجود بیاید. این شرایط بهشت آنها است. از جمله این افراطی گری ها می توان پدیده داعش، طالبان، تکفیری ها و آنچه که به عنوان برهم زنندگان مراسم ها و سخنرانی ها می بینیم و آنچه که افراد به عنوان دین در تضاد بنیادین با انسان شناسی دین ارائه می کنند، را بیان کرد.

بهشتی در مورد جلوه های افراطی گری ها در سیاست نیز اظهار کرد: این فعالیت ها به این صورت خود را نشان می دهد که جنبش، نهضت و انقلابی که قرار بود در هر ایستگاه انسان های بیشتری را سوار و واگن های بیشتری را به خود متصل کند،‌ دارد به قطاری تبدیل می شود که سر ایستگاه هم صبر نمی کند و بین ایستگاه هم مسافرها را به پایین پرت می کند. چه ارزشی دارد یک قطار لوکس درجه یک و تندرو،‌ وقتی که فقط لوکوموتیوران و خدمه برای آن باقی بماند و مسافری برای آن باقی نماند؟ چه ارزشی دارد؟ چه مباهاتی است؟

وی ضمن بیان اینکه امروزه هیچ کس به اندازه خود مسلمانان بر ضد اسلام تبلیغ نمی کند، تصریح کرد: باید این را به عنوان یک واقعیت بپذیریم که، اگر دستگاه های صهیونیستی و گروه های مخالف و معاند اسلام، آتش بیار معرکه می شوند و هیزم جمع می کنند، آتشش را خودمان به پا کردیم و بر آتش آن هم می افزاییم.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس در پایان تأکید کرد: توجه به تعدد و تنوع و احترام به اینکه هر فرد بتواند به گونه ای که می خواهد زندگی کند، نقطه آغاز هر گونه حرکت اصلاحی در جامعه ایرانی ما و در جامعه مسلمین خواهد بود.