برای مردمی که در عصر یک پیغمبر هستند و می­توانند با شخص او روبه­رو شوند، بپرسند و بشنوند و بگویند، تنها مسأله­ای که مطرح است این است که آیا این مدعی پیغمبری به راستی پیغمبر و فرستادة خداست یا نه؟ پس از تشخیص قاطع و اندیشمندانه دیگر راه صاف است و تا آنجاکه به وحی مربوط شود روشن

متنی که پیش روی شماست پیش‌نویس سخنرانی شهید آیت الله دکتر بهشتی در 25 تیرماه 1350 در شهر آباده است که در سلسله جلسات در مکتب قرآن برگزار می شده و به تفسیر و توضیح شهید بهشتی از قرآن اختصاص داشته است. بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید بهشتی در تلاش است تا با یاری کسانی که آن جلسه را به یاد می آورند یا در آن شرکت داشته اند به متن کامل سخنرانی دست یابد و آن را برای اطلاع عموم منتشر نماید.  

حمد و صلاة

جنبش­های ایدئولوژیکی به سه چیز نیاز اساسی دارد. ایدئولوژی روشن، قاطع و در عین حال متحرک، خط مشی قاطع که در عین قاطعیت در موارد لازم قدرت انطباق با شرایط تازه را داشته باشد، رهبری روشن، قاطع و قابل اعتماد. وقتی یک انسان می­خواهد به یک ایده سر بسپارد و به فرمان و امرونهی آن ایده پایبند گردد، از این بالاتر جان و مال خود را وقف پیشبرد آن ایده کند بدون شک باید به آن ایده و راهی که آن ایده پیش پای می­نهد ایمان قاطع داشته باشد. در مورد دین، تکیه­گاه این ایمان قاطع، وحی و سروش الهی است. یک انسان هشیار وقتی با یک داعی الی ­الله روبه­رو می­شود، نخست به خوبی می­اندیشد که آیا این دعوت الی­الله به راستی بر وحی الهی تکیه دارد و یا نه؟ در این زمینه همه­گونه بررسی می­کند تا سرانجام وقتی مطمئن شد که این دعوت به سرچشمه متافیزیکی وحی مربوط است، خودبه­خود بدان دل و سپس سر می­سپرد و همه چیز خود را در اختیار آن قرار می­دهد.

برای مردمی که در عصر یک پیغمبر هستند و می­توانند با شخص او روبه­رو شوند، بپرسند و بشنوند و بگویند، تنها مسأله­ای که مطرح است این است که آیا این مدعی پیغمبری به راستی پیغمبر و فرستادة خداست یا نه؟ پس از تشخیص قاطع و اندیشمندانه دیگر راه صاف است و تا آنجاکه به وحی مربوط شود روشن، می توان در این زمینه داستان جنگ خندق را مثال زد.

پس از رحلت پیغمبر برای جست­وجوگرانی که به یک دین و آیین می­اندیشند دو مسأله اساسی مطرح است، یکی اینکه آیا آورنده این دین به راستی پیغمبر برگزیده خدا بوده یا نه؟ این همان مسأله­ای است که مردم عصر پیغمبر نیز با آن روبه­رو بودند. دیگر اینکه آنچه امروز به نام تعالیم دین آن پیغمبر و گفتار او عرضه می­شود آیا به راستی همه از اوست؟

دشمنان هر نهضت اصلی برای ضربه وارد کردن بر آن نهضت از راه‌های گوناگون استفاده می­کنند، یکی از این راه­ها دروغ بستن بر آن نهضت است.

نهضت اسلام، به خصوص در سال­های زندگی پیغمبر اکرم در مدینه با یک چنین صحنه روبه­رو بود. دشمنان اسلام، به خصوص گروهی از یهود به مطالب اسلامی رنگ تازه­ای می­دادند و به تازه مسلمانانی که دور از کانون اسلام، یعنی مدینه، می­زیستند و به شخص پیغمبر اکرم و تربیت­شدگان دست اولش کمتر دسترسی داشتند به عنوان تعلیم پیغمبر عرضه می­کردند. این دروغ­پردازی­ها یکی از بزرگ­ترین خطرها برای اسلام بود. پیغمبر برای مبارزه با این خطر از چند وسیله استفاده کردند.

1. قرآن
2. مبعوث کردن گروه­های مورد اعتماد برای دعوت و تعلیم و تبلیغ
3. تشویق فراوان مسلمانان به علم و بالابردن سطح آگاهی خود، به خصوص درباره اسلام که ایدئولوژی سازندةفرد و جامعه در جامعة پرتحرک اسلامی بود.

با اینکه قرآن و حدیث مسلمی که از پیغمبر اکرم (ص) یا امامان و پیشوایان برگزیده که خود آن حضرت درستی گفتارشان را تضمین کرده، صادر شده باشد از نظر سندیت برای شناسایی تعالیم اسلام ارزش مساوی دارد، ولی قرآن از یک امتیاز بزرگ برخوردار بوده است که حدیث از آن برخوردار نیست و آن اسلوب خاص قرآن است.